رژیم ضد التهاب مدت‌ هاست که مد شده‌اند. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که رژیم غذایی چگونه می‌تواند میکروبیوم روده را تحت تأثیر قرار دهد و در نهایت از بیماری‌های مزمن جلوگیری کند.

چگونه با کمک رژیم ضد التهاب در برابر بیماری ها مقاوم شویم

جنیفر وارگو، جراح و محقق سرطان، در خانه‌اش جدولی روی یخچال دارد که میزان فیبر موجود در مواد غذایی مختلف را نشان می‌دهد: ۱۵ گرم در یک فنجان لوبیای سیاه، ۸ گرم در یک فنجان تمشک، ۴.۵ گرم در یک سیب متوسط با پوست. هر روز، او سه فرزندش که ۷، ۱۱ و ۱۳ ساله هستند را تشویق می‌کند که به اندازه کافی از مواد غذایی این لیست بخورند تا مجموعاً به ۵۰ گرم فیبر برسند. هدف او این است که التهابِ بدن اعضای خانواده را کنترل کند.

در چند دهه گذشته، محققان از جمله وارگو شواهدی جمع‌آوری کرده‌اند که از برخی مواد اصلی در یک رژیم غذایی سالم که به طور مؤثری التهاب را کنترل و خطر بیماری‌های قلبی، سرطان‌ها و سایر بیماری‌ها را کاهش می‌دهد، حمایت می‌کند. اکنون، دانشمندان بر جامعه باکتری‌هایی که در سیستم گوارشی ما زندگی می‌کنند – میکروبیوم روده – تمرکز کرده‌اند. این مکان جایی است که غذاها و مواد خاصی مانند فیبر، واکنش‌های التهابی را تحریک یا مهار می‌کنند و در نهایت بر روند بیماری‌ها و پاسخ به درمان سرطان تأثیر می‌گذارند. با تمرکز بر روده، آن‌ها به بینش‌های جدیدی دست یافته‌اند که نشان می‌دهد چگونه افراد می‌توانند از رژیم غذایی به عنوان دارو برای پیشگیری و درمان بیماری‌های مزمن استفاده کنند.

وارگو که در مرکز سرطان MD Anderson در هیوستون کار می‌کند، این جدول را از یک کتاب آشپزی به نام “پخت برای سلامت روده: آرام کردن روده، افزایش فیبر و کاهش التهاب” منتشر شده توسط America’s Test Kitchen کپی کرده است. او اغلب این کتاب را به عنوان هدیه کریسمس به مردم می‌دهد. وارگو می‌گوید:

من تا زمانی که واقعاً شروع به مطالعه این موضوع نکرده بودم، به این مسئله توجه زیادی نکردم و بعد بود که متوجه شدم، وای خدای من، این واقعاً تأثیرگذار است.

یک سیب در روز

تغذیه خوب برای هزاران سال به عنوان پایه‌ای از توصیه‌های سلامتی بوده است و بر اساس مشاهده‌های طولانی مدت ارتباط الگوهای غذایی خاص با زندگی طولانی‌تر و سالم‌تر شکل گرفته است.

در زمان‌های مدرن، التهاب به هدف محبوبی برای تغذیه سالم تبدیل شده است، زیرا حجم زیادی از مطالعات ارتباط بین غذاها و رژیم‌های مختلف با نرخ پایین‌تر بیماری‌ها و سطوح پایین‌تر مولکول‌های التهابی در خون را نشان داده‌اند. بسیاری از این مطالعات بر روی رژیم غذایی به سبک مدیترانه‌ای تمرکز دارند که مملو از میوه‌ها، سبزیجات، ماهی و غلات کامل است؛ در حالی که چربی‌های اشباع شده را به نفع روغن زیتون کاهش می‌دهد و شامل مصرف متعادل لبنیات است.

دهه‌ها تحقیق نشان داده است که رژیم غذایی مدیترانه‌ای با خطرات کمتر بیماری‌های قلبی، دیابت نوع ۲ و سایر بیماری‌ها، از جمله شرایط سلامت روانی، همراه است. تحقیقات نشان می‌دهد که الگوی غذایی مدیترانه‌ای می‌تواند خطر افسردگی را تا ۳۳ درصد کاهش دهد. ولفگانگ مارکس، متخصص روانپزشکی تغذیه در مرکز Food & Mood دانشگاه دیکین در ملبورن، استرالیا، این موضوع را مطرح می‌کند.

مطالعات مزایای دقیق‌تری را از تغییرات رژیم مدیترانه‌ای نشان داده‌اند. به عنوان مثال، رژیم DASH که مخفف “رویکردهای غذایی برای توقف فشار خون بالا” است، ممکن است به کاهش فشار خون کمک کند. رژیم MIND، که شبیه DASH است اما با تمرکز بیشتر بر مواد مغذی مفید برای مغز مانند اسیدهای چرب امگا-۳ و ویتامین D و غذاهای گیاهی مانند توت‌ها و سبزیجات برگ‌دار، ممکن است برای مغز محافظت‌کننده باشد. در یک تحلیل از مطالعات متعدد، افرادی که بیشتر رژیم MIND را دنبال می‌کردند، ۱۷ درصد کمتر در معرض خطر دمانس بودند.

اگرچه بزرگی واقعی این فواید همچنان موضوعی برای بحث است – به دلیل پیچیدگی مطالعه رژیم غذایی و اینکه افرادی که رژیم‌های سالم‌تری دارند معمولاً سایر رفتارهای سالم را نیز اتخاذ می‌کنند – اما مطالعات زیادی نشان داده‌اند که سطح مولکول‌های التهابی در خون افرادی که رژیم‌های مدیترانه‌ای را دنبال می‌کنند، کمتر است. مطالعات در ظروف آزمایشگاهی، حیوانات و انسان‌ها نیز پاسخ‌های ضد التهابی به مواد مغذی و مواد خاصی از جمله زردچوبه، ماهی‌های چرب، سیب، آووکادو، هویج و سبزیجات برگ‌دار را نشان می‌دهند.

فرد تابونگ، محقق سرطان در دانشکده پزشکی و مرکز جامع سرطان دانشگاه ایالتی اوهایو در کلمبوس، می‌گوید:

به طور کلی، غذاها و مواد مغذی به احتمال زیاد با یکدیگر تعامل دارند و بر سلامتی تأثیر می‌گذارند، بیشتر از هر غذای پرطرفدار یا ادویه‌ای به تنهایی.

در یک تحلیل در سال ۲۰۲۳ که از مولکول‌های التهابی به عنوان یکی از معیارهای تأثیرات سلامتی غذاها استفاده شده بود، او و همکارانش دریافتند که این مولکول‌ها یا نشانگرهای زیستی بر اساس ترکیب غذاها و نوشیدنی‌ها در رژیم غذایی افراد، به صورت متفاوتی واکنش نشان می‌دهند. تابونگ می‌گوید: «نتایج نشان می‌دهد که مثلاً خوردن سالاد گوجه فرنگی با یک منبع چربی مانند آووکادو و کمی پنیر ممکن است برای کاهش التهاب سیستمیک مزمن بهتر از خوردن گوجه فرنگی به تنهایی باشد.»

طرز تهیه غذا هم مهم است: سیب زمینی پخته تأثیر متفاوتی بر سیستم ایمنی دارد نسبت به سیب زمینی سرخ کرده. تابونگ در حال بررسی توسعه ابزاری است که به برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی کمک کند. او می‌گوید: «همان ماده مغذی می‌تواند با منابع غذایی مختلف خود به نشانگرهای زیستی یکسان، واکنش‌های متفاوتی نشان دهد، و این نشانگرهای زیستی عوامل اصلی در بیماری‌های مزمن هستند. منبع ماده مغذی مهم‌تر از خود ماده مغذی است.»

از سوی دیگر، رژیم‌های غذایی سنگین که شامل غذاهای بسیار فرآوری شده، گوشت قرمز و چربی‌های اشباع شده هستند، به نظر می‌رسد که التهاب را افزایش داده و توسعه بیماری را تسریع می‌کنند. در سال ۲۰۲۱، مارکس و همکارانش به ۱۵ مرور مطالعات که داده‌های چهار میلیون نفر در سراسر جهان را شامل می‌شد، نگاه کردند و دریافتند که افرادی که بیشتر غذاهای فوق‌ فرآوری شده مصرف می‌کردند، خطر بیشتری برای حملات قلبی، سرطان، افسردگی و مرگ زودرس داشتند. غذاهای فوق‌ فرآوری شده به عنوان غذاهای آماده و پایدار با عمر طولانی تعریف می‌شوند که حاوی پنج یا بیشتر مواد اولیه هستند که تقریباً هرگز در آشپزخانه‌های خانگی استفاده نمی‌شوند، مانند نگهدارنده‌ها، رنگ‌های مصنوعی و ترکیباتی که به غذا بافت می‌دهند یا طعم آن را تقویت می‌کنند.

تحقیقات نشان داد که به ازای هر ۱۰۰ گرم افزایش در مصرف غذاهای صنعتی، سطح پروتئین C-reactive، که کبد در پاسخ به التهاب تولید می‌کند و اغلب به عنوان نشانگر کلی التهاب در بدن استفاده می‌شود، ۴ درصد افزایش می‌یابد. بر اساس برخی تخمین‌ها، این نوع غذاها تقریباً ۶۰ درصد کالری مصرفی در آمریکا و حدود نیمی از کالری در چندین کشور دیگر را تشکیل می‌دهند. مارکس می‌گوید:

از یک رژیم غذایی سالم، اثر ضد التهابی دریافت می‌کنیم، اما اکنون می‌بینیم که از یک رژیم غذایی ناسالم، اثر التهابی داریم. ما این را از هر دو طرف می‌بینیم.

میکروب‌های خوب، میکروب‌های بد

در حالی که کار بر روی ارزیابی اینکه کدام غذاها در کدام ترکیب‌ها به التهاب کمک می‌کنند یا آن را مهار می‌کنند ادامه دارد، میکروبیوم روده به نقطه تمرکز تلاش‌ها برای درک چگونگی تأثیر غذا بر التهاب تبدیل شده است.

دانشمندان مدت‌ هاست که می‌دانند صدها نوع باکتری بر روی و داخل بدن ما زندگی می‌کنند. در روده‌های ما، این میکروب‌ها به هضم غذا کمک می‌کنند و در این فرایند مولکول‌هایی تولید می‌کنند که با سیستم ایمنی ما ارتباط برقرار می‌کنند. این پیام‌ها به نوبه خود بر میزان تولید التهاب در بدن تأثیر می‌گذارند. مطالعات نشان می‌دهد که آنچه ما می‌خوریم، ترکیب گونه‌های میکروبی را تغییر می‌دهد و جوامع باکتریایی که پرورش می‌دهیم با احتمال توسعه سرطان‌ها، افسردگی، اوتیسم، آرتریت و بیماری التهابی روده، در میان سایر شرایط، مرتبط است.

وارگو می‌گوید: «تنوع و گوناگونی در میکروبیوم روده به خصوص مهم به نظر می‌رسد.» وقتی روده شامل گونه‌های زیادی از میکروب‌ها باشد که شامل مطلوب‌ترین انواع هستند، سیستم ایمنی می‌تواند بهترین عملکرد را برای تنظیم التهاب و حفظ سلامت داشته باشد. وقتی این تعادل به هم می‌خورد، گونه‌های خاصی می‌توانند در اکوسیستم غالب شوند و سیستم ایمنی را کمتر قادر به پاسخ مناسب یا مبارزه با بیماری ‌ها کنند.

مطالعات نشان می‌دهد که رژیم غذایی می‌تواند یکی از راه‌های تغییر میکروبیوم برای درمان بیماری‌ها، از جمله سرطان، باشد. و به نظر می‌رسد که فیبر یکی از اجزای اصلی این معماست. در سال ۲۰۱۷، پس از سال‌ها کار، وارگو، همکارش کری دنیل-مک‌دوگال و دیگران ارتباطی بین ترکیب میکروب‌های روده، که به هضم فیبر کمک می‌کنند، و پاسخ‌دهی به نوعی از ایمنی‌درمانی سرطان به نام مسدودکننده‌های ایمنی یا ICB، برقرار کردند. در آزمایش‌های حیوانی، آن‌ها دریافتند که موش‌های با رژیم غذایی کم فیبر به ایمنی‌ درمانی پاسخ نمی‌دادند، در حالی که موش‌های با رژیم غذایی پر فیبر مشکلی نداشتند. ترکیب میکروبیوم‌های آن‌ها با این تفاوت‌ها همبستگی داشت.

اکنون آن‌ها در حال یافتن همان نتایج در انسان‌ها هستند. پس از تحلیل رژیم غذایی و میکروبیوم روده ۱۲۸ بیمار مبتلا به ملانوما که تحت ICB بودند، دریافتند که به ازای هر پنج گرم افزایش مصرف فیبر روزانه، خطر پیشرفت یا مرگ از بیماری ۳۰ درصد کاهش می‌یابد.

آن مقاله که در اواخر سال ۲۰۲۱ منتشر شد، یک جهش بزرگ به سمت درک جدیدی از چگونگی تأثیر رژیم غذایی نه تنها در پیشگیری از سرطان، بلکه در بهبود درمان نیز بود. وارگو می‌گوید: «این یک کشف بزرگ بود و یک نوع جدیدی از درمان را باز کرد.»

دانشمندان اکنون در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه رژیم‌های مختلف بر میکروبیوم گروه‌های مختلف افراد، نه فقط بیماران سرطانی، تأثیر می‌گذارد و احتمالاً فیبر تنها ماده مغذی مهم نیست. تحقیقاتی که توسط لورا بولته، متخصص تغذیه در دانشگاه گرونینگن در هلند انجام شده، نشان می‌دهد که رژیم مدیترانه‌ای با افزایش پاسخ‌دهی به ICB در افراد مبتلا به ملانوما پیشرفته همراه بوده است. همچنین، غذاهای تخمیر شده مانند ماست، کیمچی و کامبوچا در یک آزمایش در سال ۲۰۲۱ بر روی ۳۶ فرد سالم در دانشکده پزشکی استنفورد، نشان داد که نشانگرهای التهابی را کاهش داده و تنوع میکروبیوم روده را افزایش داده است.